Արևելյան Հայաստանը դարձել էր ապահով օթևան շատ մարդկանց համար, ովքեր թուրքական բարբարոսությունից ապաստան էին գտել այդտեղ՝ սրտերում կրելով վրեժխնդրություն ու ատելություն, նրանք կառուցեցին նոր գյուղեր, ծնեցին երեխաներ և դաստիրակեցին նրանց Մուշի ոգով: Մինասի պապը ծագումով մշեցի էր: Մինասն իր նախահայրերից ժառանգել էր ամրակուռ մարմին, կամքի ուժ և մեծահոգություն:

Մինաս Ավետիսյանի համար «Դեր-Զորի ճանապարհին» աշխատանքն արտահայտում է հայ ժողովրդի հավաքական կերպարի շուրջ պատկերացումը: Թեև անցած Ցեղասպանության արհավիրքներով, սակայն ժայռի պես ամուր (դատել նրանց քարակերպ մարմիներից) կամքով ու հոգով ուժեղ ժողովուրդը շարունակեց ապրել և տարածել իր ծիլերը:

Նազարեթ Կարոյան (արվեստի քննադատ). «Ցեղասպանությունը և բնաջնջումը, իբրև մարդկության ու մարդկայնության դեմ ոճիր, հնարավոր չէ պատմել։ Հնարավոր չէ ոչ թե այն պատճառով, որ կերպարվեստին դժվարությամբ են տրվում իրադարձություններ, այլ քանի որ անհնար է տեսնել ու ըմբռնել դրա սոսկալի ծավալները, հնարավոր չէ բացել դրա անհամար ու զարհուրելի ծալքերը։ Սահակ Պողոսյանն իր այս նախագծում խոսքի և պատկերի, լսողության և տեսողության միջև փոխատեղումներ կատարելու միջոցով գալիս է ասելու, եթե անգամ չկան ձևեր ներկայացնելու այդ անպատկերացնելին և աներևակայելին, եթե անգամ հնարավոր էլ չէ լսել աչքերով ասվող խոսքը, ապա, գոնե կարելի է նյութականացնել դրանցում կուտակված աղաղակող այդ լռությունը՝ տեսնել տալու համար այդ չլսվածը»։

Այս աշխատանքը Մ. Սարյանի առաջին արձագանքն է իր ժողովրդի դեմ իրագործված Մեծ Եղեռնի: Կտավի վրա ցիրուցան եղած մրգերի ու կենցաղային իրերի քաոսի մեջ հնչում է նկարչի հոգու ճիչը: Եգիպտական դիմակները, որպես պատմության դատավորներ, հայ ժողովրդի սպանդը գնահատում են որպես համամարդկային ողբերգություն:

Մոկո Խաչատրյան. «Իմ ոգին վերածվում է հրաշալի և արտասովոր ազնվական մի երևույթի. փոփոխականության զգացողությունը, ինչը մի անբացատրելի ուժ ունի, պարուրում է ինձ և իմ գոյությանը առեղծվածություն տալիս՝ դարձնելով ինձ իմ նկարների հերոսը: Ահա այստեղ է, որ անհնարության հավանականությունը վերածվում է իրականության: Երբ ես կառավում եմ ընթացքը, միայն ես կարող եմ ազդել, փոխել, ծնել կամ քանդել այս կամ այն վերացական կերպարը: Երբ սև գույնը, իր ողջ հզորությամբ, ընկնում է իմ գիտակցության սպիտակության մեջ՝ դարձնելով այն ավելի լուսավոր, նկարին տալիս է թաքնված անբիծության զգացողություն: Այն նրբորեն խառնվում է կարմիրի հետ, սակայն գեղարվեստորեն տեղի է տալիս այն գույնին, որը կարող է կուլ տալ, հոշոտել և քանդել: Ամենը քողարկվում է մի անորոշ և անձև ձեռքի շարժումով: Ամեն ինչ քանդվում իմ աչքերում, և ես ամբողջությամբ խառնաշփոթի մեջ եմ, երբ գիտակցում եմ, որ ճիշտ չեմ, ես չեմ, որ նրանց կառավարում եմ, ավելի շուտ նրանք են ընթացքը կառավարում: Ես համեստորեն ենթարկվում եմ իրենց պահանջներին և հանձնվում աշխարհի ուժին, ինչը ստեղծվում է և որտեղ ինձ թույլատրվում է գոյատևել ու իրականացնել իմ առաքելությունը: Նրանք ներծծում են իմ Էներգիան ու ուժը՝ մինչև ամենավերջին կաթիլը: Եվ նրանք ինձ ազատ են թողնում միայն այն ժամանակ, երբ հագենում են: Սակայն միայն այդ ժամանակ եմ զգում, որ գոյություն ունեմ և շնչում եմ: Երանի ընդմիշտ այդտեղ մնայի: Հենց այս չիրականության մեջ, ինչը հաճախ ավելի իրական է քան բուն ինքը՝ իրականությունը: Այն մոտ է Աստծուն, ով արվեստ կոչվող այս ֆանտաստիկ աշխարհի մի մասն է կազմում»: