Մերուժան Խաչատրյան. «Այս նկարը ստեղծվել է այն մտքից, թե որքան անհեռատեսորեն միամիտ էինք, երբ նախապատմություններով լեցուն անցյալի օրինակները իմանալով չզգացինք, թե ինչպես համարյա ակնհայտորեն ծրագրվեց և իրագործվեց հայությանը բնաջնջելու սատանայական այդ ծրագիրը: Եվ ի հակառակ դրան, ու փառք Աստծո, մենք դեռ կանք ու պիտի լինենք»:

Գրիգոր Մոմճեան. «Այս աշխատանքը Կոմիտասին նվիրված շարքից է: Կոմպոզիտորը, որ նաև վարդապետ էր, հետաքրքված էր հայկական երաժշտության վավերականությամբ: Նա այցելում էր հայկական գյուղեր լսելու և գրելու լսած երաժշտական հնչյունները՝ էթնո-երաժշտագետի պես: Ապրիլի 24-ին՝ Կոստանդնոպոլսում Օսմանյան կայսրությունը՝ Կոմիտասին հայ մտավորականության այլ անդամների հետ միասին ձեռբակալեց: Իր ձեռագրերը և երաժշտությունը ոչնչացվեցին: Նրան չարչարեցին, սակայն դիվանագետներին հաջողվեց ի վերջո փրկել Կոմիտասին և ուղարկել Փարիզ: Կոմիտասը խելագարվեց, ինչի հետևանքով տեղափոխվեց հոգեբուժարան: Իր կյանքի վերջին 20 տարիներին նա իր քրոջից բացի ոչ մեկի հետ չէր խոսում:

Ես ցանկացա մեծարել նրան ինձ իր աստվածային երաժշտությամբ ոգեշնչելու համար: Մանուկ ժամանակ ուշադիր լսում էի իր երաժշտությունը՝ Երուսաղեմի ճեմարանի հայկական վանքում, ուր ուսանում էի երեք տարի: Նա դեռևս հանդիսանում է իմ ոգեշնչման աղբյուրը՝ բերելով ինձ հայկական հոգու ակունքին: Իր երաժշտությունը արթնացնում է իմ հիացմումքը բնության գեղեցկության հանդեպ և ես զգում եմ Աստծո Լույսը արտացոլված իր երաժշտության և երգերի մեջ»:

Հայ երգահան, երգիչ, երաժշտագետ, երաժշտական էթնոլոգ, վարդապետ և ուսուցիչ Կոմիտասը շատ ծանր ապրումեր կրեց` տեսնելով հայ ազգի տառապանքը: Նրա կերպարը դրոշմված է իբրև Հայող Ցեղասպանության խորհդանիշ, և շատ հայ նկարիչներ, պատկերելով Կոմիտասին, այդ խորհուրդն են ընդգծել: Այդպիսին է նաև Սարգիս Մուրադյանի Կոմիտասը, ով իր կարմիր հագուստով (կարմիրն որպես արյան գույն), զգալով թուրք փաշաների գողեգող մուտքը (թրերը ձեռքներին), խորհրդանշում է այրունահեղ ոճրի գուժը:

Կենցաղային ժանրի նկարիչ Հմայակ Արծաթբանյանը հայկական կոտորածներից խորապես ազդված, ստեղծեց մի շարք կտավներ՝ ցուցանելով թուրքերի կողմից հայերի հանդեպ կատարվող վայրագությունները: «Թուրքերի վայրագություն» կտավում պատկերված տեսարանն ընդամենը մեկ պահն է այն սարսափահար իրադարձությունների, որն անվանվեց ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ: