Մինաս Ավետիսյանը 1968 թ.-ին առաջին անգամ ծանոթացավ Արշիլ Գորկու արվեստին: Խիստ ոգեշնչվելով Գորկու նկարներով, Մինասն իր վառ ու արտասովոր գույներով ստեղծեց «Աղթամարի պատերի տակ. հրաժեշտ» հրաշալի նկարը` կենտրոնում պատկերելով մանուկ Ոստանիկին (Արշիլ Գորկի), ով անցնելով Ցեղասպանության ողջ արհավիրքների միջով շարունակ հիշատակում էր իր նկաներում Հայոց երկրի կորուստն ու ցավը:

Հայ ազգի մշակութային անբաժանելի մասն են եղել հավատքն ու լեզուն: Գաղթի ճամփա ընկած հայ ժողովուրդը շատ հաճախ կյանքի գնով փորձում էր ոչնչացումից փրկել հայ ձեռակերտ մատյանները՝ որպես ազգի գոյատևման հիմնասյուն: Սարգիս Խաչատուրյանի այս կտավը պարուրված է այն լավատեսական խորհրդով, որ գաղթի ճամփա ընկած և Դեր- Զորի անապատ հասած սոված ու ուժասպառ մանուկներն անգամ շարունակում էին սերտել այբուբենը՝ գրելով այն ավազի վրա:

Ստեփան Ադրանիկյանը պատկերել է Արևմտահայ բանաստեղծ Սիամանթոյին, նույնքան լեցուն սիմվոլիզմով և ռոմանտիզմով ինչպես պոետի պոեզիան էր:

Հարուստ երևակայության և նուրբ զգացումների տեր բանաստեղծը երգում է հայրենիքի զավակների արյունոտ ճակատագիրը, ստեղծում ցնցող տրամադրությունների մթնոլորտ։ Սակայն Սիամանթոյի ստեղծագործությունն, ողբերգական պատկերների հետ միասին, ունի նաև լավատեսական բովանդակություն: Նկարագրելով թուրք բարբարոսների խոշտտանգումներին ենթարկված հայ ժողովրդի ողբերգական սարսափները, Սիամանթոն պատմության դասերի մեջ խտացրել է դարերի վրեժը և ազատագրական պայքարի կոչել Հայորդուն՝ նրա հերոսական մաքառումները հուսավառելով կյանքի և գոյության, պատվի և արդարության, լույսի և գեղեցկության իդեալի հավատով։ Սիամանթոյի ստեղձագործությունը ազգային երևույթ է ու հենց դրա շնորհիվ էլ ունի համամարդկային բովանդակություն։ Նա մեծ տաղանդով երգել է իմպերիալիզմի դարաշրջանում ոչնչացող փոքր ժողովրդի ողբերգությունը՝ ատելություն տածելով ամեն տեսակ բռնության նկատմամբ։

1915 թվականին նա գտնվում էր այն խմբի մեջ, և որին նույնպես, Անկարա քաղաքից ոչ հեռու մի ձորում, թուրք խուժանները տանջեցին վայրենաբար` զենքով, բրիչներով, քարերով, կացիններով։ Պատմում են, որ մյուս օրը թուրք բաշիբոզուկներն Անկարայի փողոցներում շրջում էին հայ մտավորականների տարազներով։

Նախքան 1915 թ.-ի Հայոց Ցեղասպանությունը, Օսմանյան Թուրքիայում բնակող հայերը շարունակաբար ենթարկվում էին բռնությունների և ջարդերի: 1894-96 թթ.-ի Արևմտյան Հայաատանի տարբեր շրջաններում թուրքերի կողմից կոտորվեցին 100 հազարավոր հայեր: Այս սարսափազդու ողբերգության լուրը խոր ազդեցություն ունեցավ ազգությամբ հայ, համաշխարհային ճանաչում ունեցող ծովանկարիչ Հովհաննես Այվազովսկու վրա: Նա իր ցավն ու ծանր ապրումներն արտահայտեց պատկերելով մի շարք նկարներ, որոնցից են՝ «Խաղաղ գիշեր. Հայերին նետում են ծովը», «Տրապիզոնի ջարդը», «Բայրոնի այցը սբ. Ղազար կղզի», «Հրաժեշտ», նաև այս կտավը՝ «Գիշեր. Ողբերգություն Մարմարա ծովում»:

1900 թ.-ին Այվազովսկին հանկարծամահ է լինում, մոլբերտին կիսատ թողնելով նոր սկսած կտավը՝ «Թուրքական նավի պայթյունը»: